Polonia

Nazwa:
Związek Polonia
Siedziba:
Wrocław
Data powstania:
1816 r.
Barwy:
czerwono-białe
Dewiza:
„Wolność i Ojczyzna”

Rys historyczny

Polonia powstała w 1816 r. we Wrocławiu w wyniku rozłamu względnie po rozwiązaniu Ziomkostwa Silesia i Marchia Coniuncta (Landsmannschaft Silesia et Marchia Coniuncta). Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami Ziomkostwo skupiało studentów pochodzących z określonych regionów Prus tj. niezależenie od ich narodowości. W konsekwencji łączyło i Polaków i Niemców. Powstało ono kilka lat wcześniej w wyniku połączenia ziomkostw Marchia i Silesia, które po założeniu Uniwersytetu we Wrocławiu w 1811 r. przeniosły swoje siedziby z innych ośrodków akademickich (Frankfurt i Halle ?). Powodem podziału w 1816 r. w ziomkostwie miał być narastający w okresie wojen napoleońskich konflikt między członkami związku narodowości polskiej i niemieckiej. W konsekwencji z Ziomkostwa Silesia i Marchia Coniuncta wyłoniła się obok wspomnianej Polonii także niemiecka Teutonia. Mimo podziału obie organizacje nadal jednak współpracowały ze sobą w ramach zawartej umowy o współpracy (kartel).

Polonia początkowo funkcjonowała na dotychczasowych zasadach jako ziomkostwo (niem. Landsmannschaft) tj. stowarzyszenie zrzeszające studentów Polaków z wszystkich ziem polskich, głównie młodzież pochodzenia szlacheckiego z Wielkopolski, mające charakter przede wszystkim towarzyski i samopomocowy. W 1819 r. charakter organizacji miał ulec zmianie. Nastąpiło to pod wpływem rozpowszechniającego się od 1815 r. w Niemczech nowego typu organizacyjno-ideowego korporacji akademickich - burszenszaftów (niem. Burschenschaft). W odróżnieniu od ziomkostw związki te zrywały z zasadami terytorialności i stanowości, miały charakter demokratyczno-liberalny i stawiały sobie także cele polityczne, w szczególności sprzeciwiały się absolutystycznemu porządkowi polityczno-prawnemu oraz prowadziły walkę o zjednoczenie Niemiec. Podobne oblicze ideowe przyjęła również Polonia, która stała się polską organizacją patriotyczną. Ze względu na realia polityczne, działalność i cele organizacji pozostawały w części utajnione. Niemniej polskość organizacji była manifestowana, między innymi poprzez przyjęcie czerwono-białych barw, obchodzenie święta 3 Maja, noszenie stroju narodowego (czamary i konfederatki). Cele Polonii odzwierciedlała jej dewiza “Wolność i Ojczyzna”.

Działalność Polonii wywierała wpływ na inne polskie organizacje akademickie. Według tych samych wzorów zorganizowany został bliźniaczy związek Polonia w Berlinie. Korporacja utrzymywała ponadto kontakty z innymi pokrewnymi polskimi stowarzyszeniami młodzieży, w szczególności Związkiem Wolnych Polaków z Warszawy, Bractwem Burszów Polskich z Krakowa i Kielc oraz Związkiem Panta Koina z Berlina.

W związku z zasadniczą zbieżnością ideałów oraz celów wywiązała się współpraca Polonii z niemieckimi burszenszaftami. Związki te łączyła przede wszystkim niechęć wobec systemu politycznego narzuconego przez Święte Przymierze oraz przekonanie o prawie narodów do samostanowienia. W 1819 r. (1820 r. ?) Polonia zawarła kartel z Burszenszaftem Arminia z Wrocławia, a w 1820 r. miała zostać członkiem Powszechnego Burszenszaftu Niemieckiego (Allgemeine Deutsche Burschenschaft).

Działalność Arminii i Polonii spotkała się z ostrą reakcją władz pruskich. W 1921 r. nastąpiły pierwsze represje i aresztowania. W konsekwencji Polonia zawiesiła działalność, a dokumenty organizacyjne zostały zniszczone. Mimo to dochodzenie policji pruskiej było kontynuowane, a w 1823 r. władze uniwersyteckie orzekły o rozwiązaniu podejrzanych stowarzyszeń burszowskich.

W 1830 r. na krótki czas doszło do odrodzenia Polonii. Jej działalność nie trwała jednak długo. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego część członków związku przedostała się na teren Królestwa Kongresowego i wzięła udział w walkach. W tym czasie we Wrocławiu ponownie rozpoczęły się represje władz pruskich. Wprawdzie sąd powszechny w połowie 1832 r. uwolnił Polaków od winy, ale samo uciążliwe dochodzenie zapewne przyczyniło się do zakończenia działalności przez korporację.

Całkowita ustalona, niekompletna imienna lista członków obejmuje 92 nazwiska, w większości aktywnych członków Polonii w latach 1820-1822 oraz 1830-1831.

Lista członków

Poniższa, fragmentaryczna lista członków Polonii obejmuje ponad 90 nazwisk. Będziemy wdzięczni za jej uzupełnianie i korektę, przesyłanie danych biograficznych i fotografii członków korporacji (vide Kontakt), jak także za pomoc w poszukiwaniach materialnych śladów oraz wszelkich informacji o samej korporacji (vide Poszukiwania).

  1. Stanisław Alkiewicz, z Kąpiel w pow. gnieźnieńskim, c. 1830, dr med. i chirurgii
  2. Karol Wilhelm Arendt, syn restauratora z Poznania
  3. Michał Białecki, z Wieruszowa
  4. Brachvogel, syn radcy sądowego z Krotoszyna
  5. Maksymilian von Braun, (18 czerwca 1800 - 11 grudnia 1892 w Poznaniu) z rodziny inflanckiej herbu Cynegir, indygena polski herbu Zasługa, s. Augustyna i Barbary z Pasztalskich, student we Wrocławiu i Berlinie, prof. matematyki w Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, uczestnik Powstania Listopadowego, kpt. wojsk inżynieryjnych, odznaczony Virtutiti Militari, skazany na dwa lata więzienia w twierdzy w Kłodzku, mistrz 3 stopnia loży masońskiej, zasłużony społecznik
  6. Teofil von Buchowski, s. Albiny i Kazimierza, prof. Gimnazjum Panny Marii w Poznaniu, student UWr., prezes 1931, uczestnik Powstania Listopadowego
  7. Nepomucen Budziński, ( - 1830/31) syn właściciela folwarku pod Szubinem, student teologii UWr., c. 1830, uczestnik Powstania Listopadowego, poległ w potyczce na wschód od Warszawy
  8. Jan Carquexille,
  9. Józef Chosłowski, (?), miał figurować jako “Hostowski”
  10. G. Conrad, syn radnego z Wrocławia, sekretarz sem. zim. 1819/20 oraz sem. zim. 1820/21, podpisał kartel z K! Arminia
  11. Józef Napoleon Czapski, (25 marca 1797 w Bydgoszczy - 17 września 1852 w Smogulcu), herbu Leliwa, s. hr. Józefa i Marianny Kornelii z Pławińskich, absolwent Gimnazjum oo. Pijarów w Warszawie 1815, student UWr. 1818-21, prezes Polonii sem. zim. (?) i sem. let. 1819/20, podpisał kartel z K! Arminia, w wyniku represji władz pruskich aresztowany na dwa miesiące aresztu w twierdzy, po zwolnieniu ziemianin, właściciel maj. Osówki w woj. mazowieckim, uczestnik Powstania Listopadowego, walczył m.in. pod Ostrołęką i Nieborowem, adiutant gen. Skrzyneckiego, odznaczony Virtuti Militari, od 1831 na emigracji, m.in. w Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji i Szwajcarii, Niemczech, działacz rewolucyjny, założyciel związku “Młoda Europa” obejmującego “Młode Włochy”, “Młode Niemcy” i “Młodą Polskę”, w 1847 wrócił do Wielkopolski, członek masonerii wysokiego stopnia
  12. Gustaw Dąbski, herbu Kościelec, z okolic Inowrocławia, Powstaniec Listopadowy
  13. Dionizy Drożeński (Drożański, Drożawski ?), z Krakowa, c. 1930
  14. Leon von Dunin, ( - 1823) z Krakowa
  15. Dzikowski,
  16. Effenberger, syn nauczyciela i kantora ze Wschowy, teolog
  17. August Friedrich von Fielitz,
  18. Ludwik Hiacynt Gąsiorowski, (16 sierpnia 1807 w Rudzie - 9 grudnia 1863 w Poznaniu) absolwent Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu 1829, student med. UWr., c. 1830, uczestnik Powstania Listopadowego, dr med. i chirurgii UWr. 1835, współpracownik Karola Marcinkowskiego, działacz edukacyjny i społeczny, patriotyczny, więziony za udział w przygotowaniach powstańczych 1846, lekarz szpitali powstańczych podczas Wiosny Ludów, ojciec polskiej historii medycyny, autor “Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do czasów najnowszych”, pochowany na Cmentarzu Świętomarcińskim, obecnie spoczywa na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu
  19. Wincenty Gątkiewicz, z Chwaliszewa, wiceprezes sem. zim. i sem. let. 1820/21, prezes sem. zim. 1821/22
  20. baron Goltz, z Czajczy na północy Wielkopolski, syn pruskiego oficera, wiceprezes sem. let. 1819/20
  21. Gostomski (Gostowski ?), z Królestwa, brat drugiego
  22. Gostomski (Gostowski ?), z Królestwa, brat drugiego
  23. Bernhard Góra, syn lekarza z Kępna, student med. UWr., prezes ok. 1821
  24. Adam hr. Gurowski, (10 września 1805 w Rusocicach - 4 maja 1866 w Waszyngtonie) herbu Wczele, s. Władysława i Genowefy z Cieleckich, literat, działacz niepodległościowy, więziony przez władze carskie, rewolucjonista, “czerwony baron”, od 1849 abolicjonista w Stanach Zjednoczonych
  25. Habicht, akt. 1830
  26. Hötzel (Helcel), [być może Antoni Zygmunt (1808-1870) s. Antoniego i Józefy z d. Sonntag, brat Ludwika, prawnik, historyk, polityk i publicysta]
  27. Hötzel (Helcel), [być może Józef Zygmunt, s. Antoniego i Józefy z d. Sonntag, brat Antoniego Zygmunta]
  28. Hostowski, z Poznańskiego
  29. Emil Jacoby (Jacobi), syn nadradcy sadu apelacyjnego, c. 1830, Powstaniec Listopadowy
  30. Janszek, ze Śląska
  31. Cyprian Łukasz Jarochowski, założyciel Polonii, dyrektor Ziemstwa Kredytowego w Poznaniu, przemysłowiec
  32. Jaskólski vel Jaskulski, skreślony z Uniwersytetu, później nauczyciel w Żninie
  33. Jayszek vel Jajszek, ze Śląska
  34. Walerian von Jonemann, syn nadradcy sądu apelacyjnego, Powstaniec Listopadowy, wiceprezes Polonii 1832
  35. Benedykt Kalinowski, z Warszawy, łącznik między związkami burszowskimi w Warszawie, Krakowie, Berlinie i Wrocławiu
  36. Klapper, (?), student i absolwent prawa UWr., referendarz sądu w Kłodzku
  37. Klubsch (Klubsz), ze Wschowy, sekretarz sem. zim. 1821/22
  38. Kłossowski, akt. 1817
  39. Knast, z Witkowa k. Gniezna, s. kupca Józefa, absolwent Gimnazjum św. Marii Magdaleny, działacz społeczny
  40. Leopold Knorr, z Bydgoszczy, student filozofii UWr., c. 1830
  41. Adam Kazimierz Koczkowski, s. Hipolita, uczeń Gimnazjum w Poznaniu i Sulechowie, student prawa w Berlinie, od 1829 UWr., odnowił Polonię 1830, prezes 1930
  42. Konopnicki, ( - 1823) z Poznańskiego, starszy brat
  43. Konopnicki, z Poznańskiego, młodszy brat
  44. Koszutski, ze Śremu [być może tożsamy z Ksawerym (?) albo Józefem]
  45. Ksawery (?) Koszutski, z Majkowa k. Kalisza
  46. Józef Hugo Koszutski, (1796 w Majkowie k. Kalisza - ) s. Fabiana i Urszuli z d. Lipska, brat Franciszka (Polonia, Berlin) uczeń Korpusu Kadetów w Kaliszu 1808-1812, a następnie Gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu, student prawa UWr., referendarz w Poznaniu, działacz tajnych organizacji, m.in.. Loży masońskiej w Kaliszu, Towarzystwa Patriotycznego w Kaliszu
  47. Kożuchowski, prawd. brat poniższego, akt. 1817
  48. Kożuchowski, prawd. brat powyższego, akt. 1817
  49. Kraft, z Poznańskiego
  50. Antoni Feliks Kraszewski, (30 maja 1797 w maj. Tarkowo w pow. inowrocławskim - 23 stycznia 1870 w Dreźnie) s. właściciela Tarkowa i prezesa Trybunału w Bydgoszczy Jana i Anny z Poleskich, student filozofii i prawa UWr. 1816, członek Polonii we Wrocławiu, później student studiów prawno-administracyjnych w Berlinie, założyciel Związku Polonia w Berlinie 1818 oraz jego reprezentant w berlińskim Chargierten Convent, w 1819 wystąpił ze Związku i powołał bardziej liberalne Stowarzyszenie Polskie 1919, później kontynuował studia w Halle i Getyndze, gdzie uzyskał doktorat i veniam docendi, mimo propozycji z Uniwersytetu w Getyndze po śmierci ojca zajął się administracją maj. rodzinnego w Tarkowie, w 1828 otrzymał mandat deputowanego na sejm prowincjonalny, Powstaniec Listopadowy w 7 Pułku Piechoty Liniowej w Korpusie gen. Giełguda, po przekroczeniu granicy pruskiej aresztowany i więziony w twierdzach Grudziądz i Srebrna Góra, w latach 1841-48 ponownie poseł do poznańskiego sejmu prowincjonalnego, reprezentował umiarkowanie narodowe, obok Macieja Mielżyńskiego i Gustawa Potworowskiego był jednym z przywódców stronnictwa “matadorów poznańskich”, zwolenników legalnej opozycji wobec rządu, reprezentował sejm prowincjonalny na pierwszych sejmach zjednoczonych (Połączone Stany) w Berlinie, po 1848 ograniczył działalność polityczną
  51. Pakosław Krzyżanowski, z Poznania
  52. Józef Kurczewski, ( - 1861) z Poznania, dyrektor generalny Ziemskiego Towarzystwa Kredytowego w Poznaniu
  53. Gustaw Kutzner (Kucner), ze Wschowy
  54. Kwadyński,
  55. Laskowski, z Królestwa, student UWr., ukończył studia w Halle
  56. Maciej Marchnicki (Marchwicki),
  57. Matkowski, z Poznańskiego
  58. Erazm Mąkowski, z Królestwa
  59. Aleksander Mendych vel Mindych, Mindich, Mündisch, Mündig, (1903 - 1959 w Poznaniu) syn kupca drzewnego w Poznaniu, absolwent Ginazjum Panny Marii w Poznaniu, student prawa UWr., w 1830 referendarz sądowy w Krotoszynie, w Powstaniu Listopadowym w artylerii pieszej, otrzymał stopień oficerski oraz Virtuti Militari, później sekretarz Towarzystwa Ziemskiego
  60. Ignacy von Miaskowski, z Królestwa
  61. Mindich, z Królestwa
  62. Kazimierz Mioduszewski, (5 marca 1800 w Ostrorogu w pow. szamotulskim - 8 kwietnia 1851 w Poznaniu) z Poznańskiego, s. ekonoma z Dobrzyjewa Mikołaja i Marianny Jądrzyk, absolwent Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, student prawa UWr., prawnik, działacz społeczny w Wielkim Księstwie Poznańskim, współzałożyciel “Bazaru” 1938, członek Rady Poznania, działacz Ligi Polskiej w Kórniku
  63. Miszewski, z Poznania
  64. Wojciech Młodecki, z Kalisza, prezes 1826 (jako filister)
  65. Józef Nikodem Mikołaj Franciszek Morawski, (1813-1902) s. radcy departamentu kaliskiego Kajetana i Julianny z Załuskowskich, ziemianin, poseł na sejm pruski, członek Izby Panów, od 1851 dyrektor generalny Ziemstwa Kredytowego w Poznaniu
  66. Tadeusz Morawski,
  67. Wojciech Felix Morawski, syn referendarza ministerstwa Królestwa i właściciela dóbr Lubonia, akt. 1830
  68. Moszczyński, z Królestwa
  69. Niechlewicz, z Poznańskiego
  70. L. (J. ? lub I.) Nieżychowski, z Poznańskiego, wiceprezes sem. zim. 1819/20, sekretarz sem. let. 1819/20, podpisał kartel z K! Arminia
  71. Popliński, brat następnego, student UWr., członek Polonii, później student w Berlinie, członek berlińskiej Polonii
  72. Popliński, brat poprzedniego, student UWr., członek Polonii, później student w Berlinie, członek berlińskiej Polonii
  73. Potrikowski (?), prezes sem. let. 1816/17
  74. Primer, (ur. w Kaliszu - ) syn registratora z Poznania, student filozofii UWr., sekretarz 1930, następnie prezes
  75. Alfred von Randow, z Rawicza, syn mieszkającego w Krobi landrata w Rawicza
  76. Rejkowski (Reykowski), z Gniezna, student UWr., prezes sem. zim. 1820/21, absolwent Uniwersytetu w Berlinie
  77. Jan Nepomucen von Rosiński,
  78. von Rudnicki, (?) syn właściciela dóbr w kaliskim
  79. Scheiding, syn lekarza z Kleczewa k. Kalisza, student med. UWr., akt. 1830
  80. Erazm Stablewski, z Królestwa, student UWr., członek Polonii, później studiował w Berlinie, członek berlińskiej Polonii
  81. Stęszewski, z Kościana, dr med. 1823
  82. Styma, akt. 1830
  83. Thiel vel Thiele, akt. 1830
  84. Thoma,
  85. Uchakowski, sekretarz 1831
  86. Klemens Ulanicki (Ułanicki ?), z Królestwa
  87. Mateusz Waszkowski, z Wałcza, syn muzyka
  88. Karol Tadeusz von Węsierski (Więsierski ?), z Królestwa
  89. Józef Witwer, syn radcy sądowego z Tarnowa k. Czepina (Czempinia ?), brat Stanisława (Polonia, Wrocław), student UWr., akt. 1830, Powstaniec Listopadowy, studia ukończył w Wiedniu
  90. Stanisław Witwer, syn radcy sądowego z Tarnowa k. Czepina (Czempinia ?), brat Józefa (Polonia, Wrocław), akt. 1830, Powstaniec Listopadowy, od 1832 w Wiedniu
  91. Antoni (Adam?) Zakrzewski, ( - 1823 w Dreźnie) z Królestwa, student UWr., skreślony z Uniwersytetu
  92. Nikodem Zakrzewski, z Królestwa

Bibliografia:

1) Manfred Laubert, Polnische Umtriebe an der Universität Breslau (1821-1824), Zeitschrift des Vereins für die Geschichte Schlesiens 1911, t. 45, s. 45 i n.,
2) Manfred Laubert, Das Ende der Polonia in Breslau, Schlesische Geschichtsblätter 1929, nr 2, s. 30 i n.,
3) Georg Lustig, Zur Entwicklungsgeschichte der ältesten Breslauer Studentenverbindungen, Breslau 1923,
4) Maria Wawrykowa, Wrocławski Związek Studentów Polonia i Bractwo Burszów Polskich w Krakowie w latach 1819-1821, Historia Academica. Studia i Materiały, zeszyt 1, s. 5 i n.,
5) Zbysław Popławski, Poczet członków Korporacji Polonia we Wrocławiu, maszynopis,
6) Daniel Pater, Zapomniana historia, Biuletyn Korporacyjny Związku Polskich Korporacji Akademickich, nr 15, s. 26 i n.

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 20 XI 2010 r.

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Związek Polonia 1816-1832 (Wrocław), (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 20 XI 2010 r.

About the Archive  |  Fraternities Museum  |  Contact  |   Polish © Fraternities Archive     Legal note  |  Site map  | 
Search    »
created by { re.PUBLIK }